Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και η σχέση της με την εργασιακή εξουθένωση: Το άγχος ως «εργατικό ατύχημα»
Το Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης (ΣΧΚ) ανήκει στην οικογένεια των ψυχοσωματικών νοσημάτων. Είναι ένα περίπλοκο νόσημα που χαρακτηρίζεται από διάφορα συμπτώματα. Το κύριο σύμπτωμα είναι το αίσθημα της έντονης κόπωσης με διάρκεια για τουλάχιστον ένα μήνα.
Στη κλινική εικόνα ενός ατόμου πάσχον από ΣΧΚ εκτός του αισθήματος της έντονης κόπωσης, μπορούν να παρουσιαστούν συμπτώματα όπως: πυρετός, μυϊκή αδυναμία, μυοσκελετικός πόνος, διαταραχές ύπνου, κλπ.
Τα προαναφερθέντα συμπτώματα επηρεάζουν τη λειτουργικότητα των ασθενών τόσο στην καθημερινή ζωή τους όσο και στο κοινωνικό και επαγγελματικό γίγνεσθαι.
Για τη διάγνωση του συνδρόμου απαιτούνται τα παρακάτω κριτήρια των Centers for Disease Control and Prevention.
1) Επιμένουσα κόπωση, αγνώστου αιτιολογίας, που επιμένει και έπειτα από ανάπαυση, με συγκεκριμένη έναρξη και καθίσταται τροχοπέδη στην υλοποίηση των καθημερινών δραστηριοτήτων του ατόμου.
2) Ύπαρξη τουλάχιστον τεσσάρων από τα κάτωθι, διαρκείας ≥6 μηνών:
• Προσβολή της μνήμης
• Υπερβολική εξάντληση καθώς και έξαρση των συμπτωμάτων έπειτα από φυσική ή πνευματική προσπάθεια
• Μη αναζωογονητικός ύπνος
• Μυϊκός πόνος
• Πολυαρθραλγίες
• Κεφαλαλγίες
• Ευαισθησία στους τραχηλικούς ή μασχαλιαίους λεμφαδένες
Στους ασθενείς με ΣΧΚ παρατηρείται:
1) Έναρξη της συμπτωματολογίας μετά από ιογενή λοίμωξη σε ποσοστά σημαντικά υψηλά.
2) Διάχυτος μυοσκελετικός πόνος
3) Μειωμένη ταχύτητα επεξεργασίας της προσλαμβανόμενης πληροφορίας.
Από τα παραπάνω, και λαμβάνοντας υπόψη πως το κύριο αίσθημα που προκαλεί το συγκεκριμένο σύνδρομο είναι η έντονη και παρατεταμένη κόπωση, γίνεται κατανοητό γιατί τα άτομα με ΣΧΚ αντιμετωπίζουν τόσες δυσκολίες σε απλές καθημερινές λειτουργίες τους και ειδικά σε σχέση με τις απαιτήσεις που παρουσιάζουν ο επαγγελματικός χώρος.
Έρευνες έχουν δείξει πως ένα αρκετά μεγάλο μέρος του πληθυσμού αντιμετωπίζει τη συγκεκριμένη δυσκολία και πάσχει από το ΣΧΚ. Σε έρευνα του έγινε το 2003 στον Καναδά 1,3% του πληθυσμού διαγνώσθηκε με Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης. Ακόμη σε έρευνα του 2010 στον Καναδικό πληθυσμό αναφέρθηκε ότι 411.000 άτομα έπασχαν από ΣΧΚ. Επίσης, σύμφωνα με Βρετανική έρευνα το 20% των ανδρών και το 30% των γυναικών παραδέχονται ότι νιώθουν συνεχώς κουρασμένοι.
Το ΣΧΚ πλήττει περίπου 17 εκατομμύρια άτομα σε παγκόσμια κλίμακα. Συνεπώς είναι προφανές πως το ΣΧΚ θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τους επαγγελματικούς συμβούλους.
Το ΣΧΚ οδηγεί όλο και περισσότερους ανθρώπους στο "κατώφλι" των γιατρών και των ψυχολόγων.
Επιπρόσθετα, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, έχει παρατηρηθεί πως εμφανίζεται πιο συχνά σε γυναίκες.
Μια αιτία για το παραπάνω μπορεί να αποτελούν οι αυξημένες ευθύνες. Η επαγγελματική υπερδραστηριότητα, η φροντίδα του σπιτιού και η ασχολία με το μεγάλωμα των παιδιών "φορτίζουν" τις γυναίκες ψυχολογικά και σωματικά με αποτέλεσμα όλο και περισσότερες γυναίκες να παρουσιάζουν συμπτώματα του συνδρόμου στην πιο παραγωγική τους ηλικία.
Τέλος, δεν είναι λίγες οι φορές που το ΣΧΚ έχει συνδεθεί με ψυχολογική πίεση που συνδέεται, εκτός με την ανάληψη πολλών ευθυνών που το άτομο δεν αντέχει, με την δυσφορία που προκαλεί η εμπλοκή των ατόμων (για καιρό) με μια εργασία που δεν τους αρέσει.
Τα παραπάνω αίτια, η ψυχολογική πίεση που προέρχεται από μια δουλειά που δεν αρέσει στο άτομο καθώς και η ανάληψη πολλών ευθυνών, συμβάλλουν στο να συσχετιστεί το ΣΧΚ με την επαγγελματική εξουθένωση (Burn out).
Αν τοποθετηθεί η έννοια της επαγγελματικής εξουθένωσης στο μικροσκόπιο φαίνεται πως η κατάσταση αυτή δεν εκδηλώνεται μετά από κάποιο μεμονωμένο περιστατικό αλλά αποτελεί την έκβαση χρόνιου στρες. Μετά από έρευνα σε επαγγελματίες υγείας, οι Wagner & Jason ( 1997), διαπίστωσαν πως ένα μικρό ποσοστό παρουσίαζε διαρκή κόπωση άνω των 6 μηνών, ένα μεγαλύτερο ποσοστό συνεχή κόπωση άνω του ενός μήνα , καθώς και αυξημένο εργασιακό άγχος λόγο εργασιακών υποχρεώσεων.
Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα, σε έρευνα που διεξήχθη από τους Πατσάλη & Παπουτσάκη (2010), διερευνήθηκαν οι 3 διαστάσεις τις επαγγελματικής εξουθένωσης, οι οποίες είναι:
1 Η κατάσταση της συναισθηματικής εξάντλησης, που είναι το πρώτο στάδιο της επαγγελματικής εξουθένωσης και χαρακτηρίζεται από συναισθηματική κόπωση, απώλεια ενέργειας και επηρεάζει επίσης, την ψυχική και σωματική υγεία του ατόμου.
2 Η μειωμένη ικανότητα επίδοσης, που αναφέρεται στην ελαττωμένη επαγγελματική αποτελεσματικότητα, παραγωγικότητα ή ικανότητα, το χαμηλό ηθικό και η αδυναμία ικανοποίησης των απαιτήσεων της δουλειάς.
3 Η αποπρωσοποποίηση, είναι η τρίτη συνισταμένη του συνδρόμου και προσδιορίζει έναν τρόπο έκφρασης της επιβαρυμένης ψυχολογικής κατάστασης και των έντονων συναισθημάτων, ενώ εκδηλώνεται με συναισθηματική απομάκρυνση, αδιαφορία και αρνητικές στάσεις απέναντι στους άλλους ανθρώπους (προσβλητική συμπεριφορά).
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, τα αίσθημα παρατεταμένου εργασιακού άγχους οδηγούν σε εργασιακή εξουθένωση.
Οι ειδικοί κατατάσσουν τα συμπτώματα του άγχους σε τρεις κατηγορίες:
1 Σωματικά συμπτώματα: αυξημένο κάπνισμα, πονοκέφαλοι, ταχυπαλμίες, αϋπνίες, αρτηριακή πίεση.
2 Ψυχολογικά συμπτώματα: κατάθλιψη, μειωμένη αυτοπεποίθηση, αδυναμία συγκέντρωσης, εχθρότητα προς το περιβάλλον.
3 Συμπεριφορικά συμπτώματα: Μείωση του ενδιαφέροντος, μετάθεση ευθυνών, αύξηση απουσιών από την εργασία.
Στη σύγχρονη εποχή, όπου πλέον η πολύωρη εργασία, οι χαμηλοί μισθοί, η αβεβαιότητα σχετικά με τη σχέση που παρέχει ο εργοδότης στον εργαζόμενο, η ασάφεια των ρόλων των εργαζομένων, οι συνεχείς αλλαγές στα πλαίσια των οργανισμών, οι τεχνολογικές αλλαγές που απαιτούν συνεχώς ανεπτυγμένες και διαφορετικές δεξιότητες, όπου το «multitasking» θεωρείται μια από τις πιο διαδεδομένες και απαραίτητες δεξιότητες ενός ανταγωνιστικού υποψηφίου, σε αυτή λοιπόν τη εποχή έχουν ήδη πραγματοποιηθεί πρωτοποριακές ενέργειες στο νομικό πλαίσιο, όπου η ασθένεια λόγο του παρατεταμένουν εργασιακού άγχους μπορεί πλέον να αποτελέσει «εργατικό ατύχημα».
Βάζοντας στο μικροσκόπιο την έννοια του εργατικού ατυχήματος κατανοούμε πως σημαίνει κάθε βίαιο, ξαφνικό και απρόβλεπτο γεγονός που συμβαίνει στον εργαζόμενο κατά τη διάρκεια ή με αφορμή την εργασία του. Κάθε ατύχημα ή ασθένεια που συνδέεται με την εργασία οφείλεται σε συγκεκριμένα αίτια. Σπάνια αποδίδεται σε τυχαίο γεγονός.
Οι βασικοί παράγοντες που προκαλούν τα εργατικά ατυχήματα και τις επαγγελματικές ασθένειες είναι: o εξοπλισμός και οι χώροι εργασίας, οι συνθήκες και το περιβάλλον εργασίας καθώς και o ανθρώπινος παράγοντας. Ως εργατικό ατύχημα χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία και αυτό το οποίο συμβαίνει κατά τη μετάβαση προς το χώρο εργασία ή την αποχώρηση, ανεξάρτητα από το μέσο μεταφοράς, αρκεί να υπάρχει χρονική και χωρική συσχέτιση (https://www.elinyae.gr/sites/default/files/2019-07/teuxos%2050%2011%20teliko.1351851588875.pdf).
Σε αντίθεση όμως με το εργατικό ατύχημα που αποτελεί γεγονός άμεσο και αυταπόδεικτο, η επαγγελματική ασθένεια, στα πλαίσια της οποίας είναι εφικτό να ενταχθεί και το σύνδρομο burn out, μπορεί να εμφανισθεί πολύ αργά στη ζωή του εργαζόμενου και να μη μπορεί να διασυνδεθεί με βεβαιότητα με την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας.
Από τον Φεβρουάριο του 2011, άρχισε να φημολογείται ότι στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης του επιχειρηματικού κόσμου έχουν αρχίσει σταθερά βήματα έτσι ώστε πλέον νομικά η ασθένεια λόγο της εργασίας να εντάσσεται στα εργατικά ατυχήματα πιέζοντας έτσι τους εργοδότες να στρέψουν την προσοχή τους σε ένα πιο ανθρωποκεντρικό στυλ διοίκησης, μακριά από τη εκμετάλλευση.
Γεγονός που φυσικά ευνοεί τόσο την εξέλιξη των εργαζομένων όσο και των οργανισμών.
Άλλωστε, είναι γεγονός πλέον αδιαμφισβήτητο πώς το ανθρώπινο δυναμικό είναι το πιο πολύτιμο «περιουσιακό στοιχείο» κάθε οργανισμό. Η ευημερία των εργαζομένων στην εργασία τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την απόδοσή τους. Ας μη ξεχνάμε τα λόγια του Αντρέ Μπρετόν, «ο άνθρωπος είναι η απάντηση όποια κι αν είναι η ερώτηση», και ας κρατήσουμε στο μυαλό μας πως ο γόνιμος ανθρωποκεντρισμός μπορεί να συμβάλλει όχι μόνο στην οικονομική ανάπτυξη αλλά και την ουσιαστική εξέλιξη κάθε μέρους της κοινωνίας.
Βιβλιογραφία
Αμπαρτζόγλου, Π. (2017). Διερεύνηση παραμέτρων ποιότητας ζωής σε ασθενείς με ινομυαλγία. Διερεύνηση συνύπαρξης συνδρόμου χρόνιας κόπωσης. Επίδραση φυσικοθεραπείας.
Νομικού, Χ. (2012). Σύνδρομο της Χρόνιας Κόπωσης. Ανακτήθηκε από https://www.iatronet.gr/ygeia/psyxiki-ygeia/article/18191/syndromo-tis-xronias-kopwsis.html.
Glass, J. M. (2006). Cognitive dysfunction in fibromyalgia and chronic fatigue syndrome: new trends and future directions. Current rheumatology reports, 8(6), 425-429.
Griffith, J. P., & Zarrouf, F. A. (2008). A systematic review of chronic fatigue syndrome: don't assume it's depression. Primary care companion to the Journal of clinical psychiatry, 10(2), 120
van Eck van der Sluijs, J., Have, M. T., Rijnders, C., van Marwijk, H., de Graaf, R., & van der Feltz-Cornelis, C. (2015). Medically unexplained and explained physical symptoms in the general population: Association with prevalent and incident mental disorders. PLoS One
Rusu, C., Gee, M. E., Lagacé, C., & Parlor, M. (2015). Chronic fatigue syndrome and fibromyalgia in Canada: prevalence and associations with six health status indicators. Health promotion and chronic disease prevention in Canada: research, policy and practice, 35(1), 3.
Wagner, L. I., & Jason, L. A. (1997). Outcomes of occupational stressors on nurses: chronic fatigue syndrome--related symptoms. Nursingconnections, 10(3), 41-49.